Was het klimaat eerder zo warm?

Je hoort het wel eens: ‘de opwarming van het klimaat over de laatste 100 jaar stelt niets voor, want het klimaat was altijd al variabel'. Recente studies naar het klimaat sinds de laatste IJstijd, meer dan 12.000 jaar geleden, laten echter zien dat de snelheid waarmee de aarde momenteel opwarmt ongekend hoog is. De enige breed geaccepteerde verklaring voor deze snelle opwarming is de toename van CO2 in de atmosfeer door menselijke uitstoot. Hierdoor is het inmiddels in Europa en Noord-Amerika warmer dan op enig moment sinds de laatste IJstijd.

IJstijden

We leven in het Holoceen. Zo wordt de milde periode na de laatste IJstijd genoemd. Door variaties in de stand van de aardas en de baan van de aarde rond de zon verandert de hoeveelheid en de verdeling van het zonlicht op aarde. Dit zijn natuurlijke processen. Voorafgaand aan een IJstijd vermindert het zonlicht in de zomer, smelt niet al de sneeuw die in de voorafgaande winter valt weg en groeien gletsjers uit tot grote landijsmassa’s. Tijdens een IJstijd daalt de wereldgemiddelde temperatuur meer dan 4 graden. Een IJstijd eindigt wanneer de hoeveelheid zonnestraling in de zomer weer voldoende toeneemt en de ijskappen smelten.

Temperatuur in het Holoceen

Klimaatonderzoekers kunnen in de tijd terugkijken door te boren in de bodem van de zee, in meren, in bevroren ondergrond en in ijsmassa’s. Hoe dieper, hoe ouder de afzettingen, dus hoe verder je terugkijkt in de tijd. Uit de samenstelling (stuifmeelkorrels, muggen, type zuurstofatomen) is de temperatuur ten tijde van de afzetting af te leiden. Het blijkt dat de temperatuur in Noord-Amerika en Europa na de laatste IJstijd eerst gedurende duizenden jaren gestegen is, daarna tijdens de laatste 2000 jaar gedaald is en sinds de laatste ruim honderd jaar ongekend snel stijgt (figuur 1).

Natuurlijke oorzaak van temperatuurverandering

Gedurende het hele Holoceen neemt de hoeveelheid inkomend zonlicht in de zomer in Noord-Amerika en Europa af (figuur 2). Toch stijgt de temperatuur aan het begin van het Holoceen nog, vooral omdat het duizenden jaren duurt voordat de grote ijsmassa’s gesmolten zijn. Naarmate meer ijs verdwijnt wordt namelijk een groter deel van het inkomend zonlicht  geabsorbeerd in plaats van gereflecteerd door het witte ijs en gebruikt voor opwarming waar geen ijs meer is. Dit effect stopt als het landijs verdwenen is. De temperaturen bereikten daardoor een maximum zo'n 6000 jaar geleden tijdens het zogenoemde mid-holoceen optimum. Sindsdien is de temperatuur gedaald door de afnemende hoeveelheid inkomend zonlicht.

Invloed van de mens

Tot ongeveer een paar honderd jaar geleden. Met name de enorme toename van het broeikasgas CO2 (figuur 2) als gevolg van verbranding van fossiele brandstoffen en ontbossing door de mens, veroorzaakte een razendsnelle temperatuurstijging. Het klimaat is daardoor inmiddels ruimschoots warmer dan tijdens het mid-holoceen optimum. Recente berekeningen met een klimaatmodel bevestigen deze reconstructie van de temperatuur gedurende het Holoceen (figuur 1).

Toekomst

De verwachting is dat, indien de mondiale uitstoot van broeikasgassen niet afneemt naar nul, de opwarming de komende honderden jaren nog zal doorzetten. Maar de jaarlijkse uitstoot neemt nog steeds (sterk) toe en dus zal de temperatuurstijging voorlopig doorgaan.

 

KNMI-klimaatbericht door Frank Selten