Meer regen, maar niet altijd meer overstromingen

Regen en overstromingen: het is ingewikkeld 

De toename in extreme neerslag is niet zomaar terug te vinden in het aantal overstromingen wereldwijd. Niet alle overstromingen zijn hetzelfde. Er zijn veel verschillende type overstromingen met veel verschillende oorzaken. Neerslag speelt zeker een belangrijke rol, maar andere omstandigheden doen er ook toe. 

Bijvoorbeeld of de grond al verzadigd is met vocht, of dat er ook veel smeltwater is door een smeltend sneeuwdek, of dat de regen op sneeuw valt waarbij die regen helemaal niet extreem hoeft te zijn om veel water te laten wegstromen. Ook het type vegetatie, veranderingen in die vegetatie, en veranderingen in de loop van rivieren spelen een rol. Sommige van die veranderingen kunnen ook menselijke oorzaken hebben. Denk aan ontbossing, landbouw, of het omleggen of kanaliseren van stromen en rivieren.  

Hoe elk van deze processen verandert naarmate de aarde verder opwarmt  is ook weer afhankelijk van omstandigheden. De duur van sneeuwbedekking kan bijvoorbeeld korter worden, maar het sneeuwdek kan juist dikker zijn. 

Een voorbeeld: overstromingen in Nederland tijdens de Kleine IJstijd 

Ook het type overstroming kan in de loop van de tijd veranderen: in Nederland kwamen tot de 20e eeuw vaak overstromingen voor door smeltend ijs waarbij kruiend ijs de afvoer van smeltwater kon blokkeren. Dat zien we nu nog maar zelden gebeuren omdat rivieren in Europa niet meer vaak bevriezen. Het rivierwater is warmer door opwarming van de aarde maar ook door gebruik van rivierwater voor industriële koeling.  

Daar staat tegenover dat er in Nederland, net als elders, een toename te zien is van extreme neerslag door hogere temperaturen en warmer zeewater. Ook neemt bij verdere opwarming de kans op hoge rivierafvoeren toe door een toename in extreme regenval in het stroomgebied van de Maas en de Rijn. Versterking van dijken en de aanleg van overstroomgebieden moeten ook in de toekomst overstromingen helpen voorkomen.

Extreme neerslag en overstromingen in de toekomst: voorzichtig! 

Het is dus niet zo simpel: meer regen betekent niet altijd meer overstromingen. Onderzoekers wijzen er met regelmaat op dat we voorzichtig moeten zijn met zulke conclusies en het VN-klimaatpanel IPCC wees in haar meest recente klimaatrapport ook op de complexe relatie tussen regenval en overstroming (afbeelding 1).  

Ook de verwachtingen voor de toekomst schetsen een complex beeld: zelfs bij hoge opwarming lijkt het totaal aan overstromingen deze eeuw maar zeer beperkt toe te nemen – als ze al toenemen (afbeelding 2). Er is sprake van tegengestelde trends in type overstromingen. Meer extreme neerslag in kortere periodes en verzadiging van de grond leiden tot meer overstromingen, minder smeltende sneeuw reduceert het aantal overstromingen. En regionaal is het nog ingewikkelder omdat dan ook veranderingen in landgebruik, watergebruik, de loop van rivieren en het type vegetatie meegenomen moeten worden. En niet te vergeten, gerichte aanpassingen als aanleg van dijken en berging van overtollig water verkleinen het risico op overstromingen. Kennis en begrip van lokale en regionale omstandigheden zijn dus essentieel om te bepalen of lokaal en regionaal het overstromingsrisico verandert.  

Het IPCC verwacht wel dat door toename van extreme neerslag de meest extreme overstromingen nog verder in extremiteit zullen toenemen. In Noordwest-Europa is al een toename te zien in overstromingen door hevige regenval (afbeelding 3). 

Tot slot: verstedelijking en watermanagement 

Steeds meer mensen wonen dicht op elkaar in steden. Door al die gebouwen en straten kan regenwater minder goed in de grond zakken. Daardoor ontstaat sneller wateroverlast. Ook wordt er gebouwd en uitgebreid op plekken die gevoelig zijn voor overstromingen. 

In Nederland zijn we goed in waterbeheer. We houden bij het bouwen van huizen en het aanleggen van wegen rekening met water. Maar in andere landen gebeurt dat nog niet altijd. Daarom wordt Nederlandse kennis over watermanagement vaak geraadpleegd vanuit het buitenland.

KNMI-klimaatbericht door Jos de Laat, met dank aan Nico Wanders (UU)