Uitleg over

Zwanenburg metingen

Zwanenburg was in de achttiende en begin negentiende eeuw een belangrijk centrum van meteorologische waarnemingen in ons land.

Vanaf 1735 werden er meteorologische metingen verricht op Huize Swanenburgh. Meteoroloog Buys Ballot begon in 1848 te meten op sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht. Zes jaar later werd hier het KNMI gevestigd. Zwanenburg ligt halverwege Amsterdam en Haarlem en wordt daarom ook wel Halfweg genoemd.

Eén lange reeks

Gedurende een aantal jaren werd dus in Utrecht en Zwanenburg (Halfweg) het weer gemeten. Die overlap maakte het mogelijk om één lange reeks te maken die nu bijna drie eeuwen omvat. De Zwanenburg-Utrecht-De Bilt reeks wordt internationaal gebruikt voor klimaatonderzoek.

Huize Swanenburgh op een schilderij van Dick Maas

Belangrijke metingen

De wateropzieners op Huize Swanenburgh zullen niet hebben vermoed dat hun driemaal daagse aflezingen van de thermometer, barometer en regenmeter samen met hun beschrijvingen van het weer zo belangrijk zouden worden. De gegevens toen hadden echter al de interesse van wetenschappers. Ze werden gepubliceerd in Verhandelingen van de Hollandse Maatschappij van Wetenschappen.

De serieuze waarnemers van het Hoogheemraadschap gingen uiterst nauwkeurig te werk en hebben uitvoerige beschrijvingen nagelaten van de instrumenten. Zo was het mogelijk achteraf vast te stellen hoe er gemeten is en konden eventuele correcties worden toegepast.

Goede kwaliteit

Bij afwezigheid van de opzieners vielen hun vervangers bij analyse van de gegevens door de mand als ze afleesfouten hadden gemaakt. Ook de drooglegging van de Haarlemmermeer in 1852 had invloed. Maar in het algemeen is de kwaliteit van de meetreeks zeer goed. De opzieners waren zeer deskundig en gemotiveerd.

Onder de waarnemers waren grootheden als waterbouwkundige Christiaan Brunings en de arts Jan Engelman. Uit geschriften blijkt hoe de enthousiaste Engelman het schrijversduo Betje Wolff en Aagje Deken inwijdde in de meteorologie.

Politieke strubbelingen

Brunings kreeg het moeilijker door de politieke strubbelingen eind achttiende eeuw. In 1787 werden de waarnemingen op Huize Swanenburgh zelfs enkele maanden onderbroken doordat het Pruisische leger bij zijn invasie een deel van het instrumentarium vernielde.

Vanaf januari 1788 werden de waarnemingen voortgezet. Maar de maatschappelijke onrust (Franse Revolutie) had zijn weerslag op de waarnemingsregisters en de publicatie van de gegevens. Toch is vrijwel alles bewaard gebleven.

Meer uitleg over

  • De Dom in puin, één van de tekeningen van Herman Saftleven (Bron: Het Utrechts Archief)

    Tornado Utrechtse Dom in 1674

    De Utrechtse Dom werd 1 augustus 1674 getroffen door een tornado. Het middenschip van de kerk veranderde in puin.
  • Kunstzinnig uitgevoerde Florentijnse thermometer uit de 17e eeuw (Bron: Duizend Jaar Weer, wind en water in de Lage Landen, deel V, Jan Buisman)

    400 jaar weerkundige metingen

    Vier eeuwen geleden zijn de eerste temperatuur- en vochtmetingen verricht. Nederland was mogelijk het eerste land die de temperatuur systematisch bijhield.
Niet gevonden wat u zocht? Zoek in alle uitleg over