Laatste Elfstedentocht nu 25 jaar geleden

Ieder jaar hoopt Nederland op een Elfstedentocht. De laatste tocht werd 25 jaar geleden verreden. Het was een zware tocht op 4 januari 1997 door sterke wind in combinatie met lichte tot matige vorst. De klimaatverandering heeft de kans op een Elfstedentocht gehalveerd, van eens in de vijf jaar aan het begin van de vorige eeuw tot ongeveer eens in de twaalf jaar in het huidige klimaat. Deze kans zal in de toekomst verder afnemen, maar hoeveel hangt af van de verdere opwarming van de aarde.

Rekenen met koude dagen

Een Elfstedentocht vereist een lange periode met temperaturen ruim onder het vriespunt. Daarbij moet er liefst geen sneeuw vallen - herinnert u zich 2012 nog? De laatste keer dat we dicht bij een tocht waren. Ook harde wind kan de ijsgroei beperken. 

Of een koude periode tot een Elfstedentocht leidt is van veel details afhankelijk. Op een aantal plekken langs de 200 kilometer lange tocht kan door hele lokale oorzaken bijvoorbeeld het ijs onbetrouwbaar blijven. Ook zijn de criteria voor het organiseren van een Elfstedentocht aan verandering onderhevig. De eerste paar tochten konden op dunner ijs verreden worden omdat er nog niet zoveel mensen meededen. Waar men vroeger wachtte op voldoende ijsdikte en dan nog drie dagen nodig had voor de organisatie, kan de tocht tegenwoordig in twee dagen georganiseerd worden omdat men vertrouwt op de betere weersverwachtingen. 

Door al deze details is het lastig om de kans op een Elfstedentocht uit te rekenen. Daarom gaan we enkel uit van de koude die tenminste nodig is voor een Elfstedentocht om de invloed van klimaatverandering op Elfstedentochten uit te rekenen.

Kans op gunstig Elfstedenweer gehalveerd

Vuistregel voor gunstig Elfstedenweer: temperatuur gemiddeld over 15 dagen onder -4.2°C

Een vuistregel voor gunstig Elfstedenweer is dat de temperatuur gemiddeld over 15 dagen in De Bilt onder -4.2 °C moet liggen (figuur 1). Dit geldt voor dertien van de vijftien gereden tochten (de zwarte stippen onder de stippellijn). Door bij elke winter de opwarming in 2021 sinds die winter op te tellen (donkerblauwe trendlijn), zien we wat de temperatuur zou zijn geweest in het huidige klimaat (rode cirkels). In dat geval voldoen nog maar zeven tochten aan de vuistregel. Hieruit blijkt dat de opwarming sinds 1901 de kans op een Elfstedentocht grofweg heeft gehalveerd.

Kans is nu eens in twaalf jaar 

In 2019 berekenden we in samenwerking met Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat de jaarlijkse kans op Elfstedenweer ongeveer 8 procent is (met een onzekerheidsmarge van 5 procent tot 19 procent). Of anders gezegd, gemiddeld wordt het tegenwoordig maar eens in de 12 jaar zo koud dat een Elfstedentocht mogelijk is. Aan het begin van de twintigste eeuw was dit nog ongeveer 20 procent, dus eens in de 5 jaar. Dat we nu al 25 jaar op de zestiende Elfstedentocht wachten is pech (figuur 2). De kans op een periode van 25 jaar zonder geschikt Elfstedenweer is maar 7 procent (figuur 3).  

Toekomst afhankelijk van verdere opwarming en westenwind

De kans op Elfstedentochten neemt in de KNMI'14-klimaatscenario's verder af. Hoeveel hangt sterk af van de wereldwijde opwarming en of de wind in Nederland vaker uit het westen gaat waaien of niet.

Als we de opwarming van de aarde tot 2ºC beperken, is de kans ongeveer eens in de 20 jaar

In het Klimaatakkoord van Parijs, zes jaar geleden, is vastgelegd de wereldwijde opwarming te beperken tot ruim onder de 2 graden. Als we de opwarming inderdaad beperkt weten te houden tot 2 graden boven pre-industrieel, dan blijft de kans heel redelijk met ongeveer 5 procent, gemiddeld eens in de 20 jaar. Echter, als het niet lukt de opwarming te beteugelen, zijn er nog maar één à twee tochten mogelijk voordat de kans halverwege deze eeuw heel klein wordt.

KNMI-klimaatbericht door Josine Camps, Peter Siegmund, Karin van der Wiel en Frank Selten