Opnieuw lichtende nachtwolken waargenomen

Mooie roodachtige zonsondergangen en lichtende nachtwolken. Beide verschijnselen trekken deze zomer de aandacht. Inmiddels zijn talloze meldingen binnengekomen en waarschijnlijk zijn niet eerder zoveel foto's beschikbaar gekomen van de kleurrijke hemelverschijnselen.

Ook dinsdagavond 14 juli zijn de lichtende wolken in ons land weer waargenomen. De eerste banden waren al vroeg in de avond te zien en uiteindelijk was in het noorden van ons land een groot deel van de hemel van zuidwest naar noordoost soms tot meer dan 50 graden hoogte bedekt met talloze draden ribbels en vage veegachtige wolken. Weerman Jan Visser kan zich geen zomer herinneren, waarin dit fenomeen zo vaak te zien is geweest als dit jaar. In 1988 en 1997 waren ze in ons land op acht dagen te zien, dit jaar is het verschijnsel al op zeker 10 dagen te zien geweest.

Wellicht zijn de lichtende nachtwolken bij helder weer de komende dagen nog vaker te zien. De fraaie kleuren die de bij de schemering zonsondergang te zien zijn houden verband met vulkaanstof afkomstig van de uitbarsting van de Russische Sarycheb Peak vulkaan op 12 juni jl, waarbij vulkaanstof tot grote hoogte in de stratosfeer is geblazen.

In deze tijd van het jaar met de middernachtzon in het noorden is de kans het grootst. Het loont zeker de moeite tegen middernacht de noordelijke hemel af te speuren. Voorspellingen zijn echter onmogelijk. Het verschijnen van nachtwolken hangt van een groot aantal toevallige factoren af.

Lichtende nachtwolken zijn in deze tijd van het jaar soms te zien aan de noordelijke hemel. De wolken zitten op ongeveer 80 tot 85 kilometer hoogte. Dat is aanzienlijk hoger dan gewone wolken die tot hooguit zo'n 20 kilometer in de atmosfeer komen en meestal veel lager zitten. Na zonsondergang weerkaatsen de hoge wolken nog enige tijd zonlicht van de laagstaande zon zodat ze in de duisternis oplichten.

Het ontstaan van lichtende nachtwolken hangt samen met uiterst kleine deeltjes op grote hoogte. Dat kan stof zijn afkomstig van meteorieten. Door de zeer lage temperaturen op grote hoogte zet zich een laagje ijs af op de wolken waardoor het zonlicht wordt gespiegeld.

Lichtende nachtwolken veranderen voortdurend van vorm. Op de hoogte waarop de wolken zich voordoen komen zeer sterke luchtstromingen voor met windsnelheden van soms honderden kilometers per uur. De sterk dalende en stijgende luchtstromingen geven de wolken een zeer turbulent aanzien met golven en ribbels.

De geringe activiteit die de zon momenteel laat zien is waarschijnlijk gunstig voor de ontwikkeling van lichtende nachtwolken. Onderzoek in de afgelopen dertig jaar heeft aangetoond dat in jaren met weinig zonneactiviteit vaker lichtende nachtwolken zijn waargenomen dan in jaren met een actieve zon en veel zonnevlekken. Tijdens een zonnevlekkenminimum koelen de hoogste delen van de atmosfeer wellicht iets meer af wat bevordelijk kan zijn voor de groei van ijskristallen op grote hoogte.

Lichtende nachtwolken zijn vrij zeldzaam en komen zeer onregelmatig voor. Soms zijn ze meerdere keren per maand zichtbaar maar veel zomers gaan voorbij zonder lichtende nachtwolken.

Lichtende nachtwolken in het noorden
Lichtende nachtwolken zijn vanuit onze streken vooral aan de noordelijke hemel te zien omdat deze wolken alleen op hogere geografische breedten worden gevormd. Dat zegt Peter Paul Hattinga Verschure, specialist op het gebied van lichtverschijnselen aan de hemel. "In (sub-)tropische streken worden zij nooit gezien, terwijl vanuit onze gematigde breedten de Noctilucent Clouds (NLC's) daarmee in hoofdzaak in noordelijke richtingen gezien worden. Maar dit is het niet alleen: zeker in noordelijke gebieden, maar soms ook bij ons, kunnen de NLC's zich over de hele hemel uitstrekken. Maar ook dan zijn zij vooral in noordelijke richtingen te zien, eenvoudig omdat dat de richting is waar de zon zich bevindt, zodat de zonbeschenen wolken ook in die richting het langst zichtbaar blijven. Een treffend voorbeeld was 16 juni jl, toen om 23.00 uur bijna de gehele hemelkoepel boven Deventer bedekt was met NLC's, terwijl deze een half uur later alleen nog laag aan de noordnoordwestelijke hemel te zien waren. Het overgrote deel was onzichtbaar geworden omdat dat niet meer door de zon belicht werd."