Meer zon, maar niet door draaiende wind

Zonnestraling neemt toe

In Nederland behoort de toename van de zonnestraling tot een van de meest uitgesproken stijgende klimaattrends (zie afbeelding 1). Ook dit jaar is weer erg zonnig begonnen en volgens de verwachting is 2025 op weg het zonnigste jaar in de metingen te worden, nog zonniger dan recordjaar 2022. Gemiddeld ligt de jaarlijkse zonnestraling tegenwoordig zo'n 15 procent hoger dan rond 1980. In de lente is de stijging met 4,2 procent per decennium het sterkst. 

Waardoor neemt de zonnestraling toe? 

De toename in zonnestraling komt vooral doordat de lucht in de afgelopen decennia helderder is geworden. De zon is niet krachtiger gaan schijnen. Mogelijke oorzaken zijn een schonere lucht, verandering in bewolkingspatroon, zoals minder of dunnere bewolking, of het vaker optreden van zonnige windrichtingen. Vanaf de jaren tachtig zijn er verschillende Europese milieuwetten ingevoerd om luchtvervuiling te verminderen. Hierdoor is de luchtkwaliteit in Europa sterk verbeterd. Minder vervuilende deeltjes in de lucht betekent minder weerkaatsing en absorptie van zonlicht en dus een toename in de gemeten zonnestraling aan de grond.  

Onderzoek heeft laten zien dat de hoeveelheid bewolking is toegenomen, maar tegelijkertijd zijn de wolken gemiddeld dunner geworden. Alles bij elkaar hebben deze veranderingen in bewolking bijgedragen aan de toename van zonnestraling. De invloed van veranderingen in windrichting op de trend in zonnestraling was echter nog niet goed bekend. In de afgelopen maanden heb ik dat onderzocht. 

Zonnestraling hangt af van windrichting

Een verandering in windrichting heeft alleen invloed op zonnestraling als de zonnestraling afhankelijk is van windrichting. En dat blijkt zo te zijn. Afbeelding 2 laat zien dat noord- en noordoostelijke winden gemiddeld de meeste zonnestraling geven, vooral in de lente en zomer. Wind uit zuid- en zuidwestelijke richtingen gaat juist vaak samen met bewolkt en vochtig weer en dus minder zonnestraling. Zo is de gemiddelde zonnestraling in de zomer op dagen met wind uit het noordoosten ruim 70 W/m² sterker dan met wind uit het zuidwesten. In de winter is dit verschil het kleinst, 14 W/m². 

Meer zon, maar niet dankzij de wind 

In mijn onderzoek heb ik uitgerekend dat de invloed van de wind beperkt is en zelfs een verminderend effect heeft op de zonnestraling. Dit komt doordat de windrichtingen die de laatste decennia vaker voorkomen meestal samenhangen met vochtige, bewolkte wind uit zee (zuid tot zuidwest) (zie afbeelding 3). De toename bedraagt ruim drie procent, terwijl andere richtingen een afname laten zien waaronder die met droge, heldere lucht (oost tot zuidoost). Hierdoor draagt de verandering in windrichting niet bij aan de stijging in zonnestraling, maar remt deze juist enigszins af. 

Waarom is dit belangrijk? 

Meer zonlicht betekent ook hogere opbrengsten van zonne-energie. Tegelijkertijd beïnvloedt zonnestraling ook verdamping, droogte, gewasgroei, risico op verbranden en het gevoel van warmte in de zomer. Door beter te begrijpen waarom het zonniger wordt, kunnen we beter inspelen op de gevolgen van klimaatverandering, voor energie, landbouw en gezondheid. 

KNMI-klimaatbericht door Marit Boot  

Het jupyter notebook dat de grafieken maakt staat op KNMI gitlab.