Uitleg over

Tsunami

Een tsunami is een vloedgolf veroorzaakt door een krachtige aardbeving onder zee.

Het woord tsunami komt uit het Japans en is een samenvoeging van tsu (haven) en nami (hoge golf). Op 11 maart 2011 veroorzaakte een zeer zware aardbeving buiten de kust bij Japan een verwoestende tsunami. Vijf jaar geleden eerder werd Zuidoost-Azie met Kerst getroffen door een catastrofale tsunami. Naast aardbevingen kan ook het weer aanleiding geven tot een bescheiden tsunami. Meteotsunami’s hangen samen met plotselinge variaties in de luchtdruk.

Ontstaan tsunami

Een tsunami ontstaat als er in zeer korte tijd een grote hoeveelheid water verticaal verplaatst. Dit gebeurt bijvoorbeeld als er een aardbeving in de korst onder de oceaan plaatsvindt, én als die aardbeving een verticale bodembeweging veroorzaakt. Een aardbeving waarbij de twee aardplaten alleen langs elkaar schuiven, veroorzaakt geen tsunami.

Golfsnelheid

Direct na de aardbeving ontstaat er op de oceaan een golf met een hoogte die overeenkomt met de verticale beweging van de oceaanbodem. Deze golf heeft een golflengte die tot honderden kilometers kan oplopen. De golf verplaatst zich met een snelheid die bij benadering kan worden berekend door de wortel te nemen van het product van de valversnelling en de diepte van de oceaan ter plaatse.

Voor een oceaan van 5 kilometer diep is dat dus een snelheid van 220 meter per seconde of 800 kilometer per uur. Het lijkt bijna een onwerkelijk grote snelheid te zijn, maar dit is de fasesnelheid, de snelheid waarmee de golftoppen zich voortbewegen. De snelheid van het water zelf, de deeltjessnelheid, is hier maar een kleine fractie van.

Ontwikkeling golfhoogte

Aanvankelijk neemt de hoogte van de golf af doordat de golf zich snel over een groot gebied verspreidt. Schepen op zee merken vrij weinig van een tsunami. De golfhoogte neemt pas weer toe wanneer de golf de kust nadert. De toename van de hoogte is het gevolg van de wetmatigheid dat bij een ondieper wordende oceaan de golfsnelheid afneemt.

De afnemende snelheid leidt er vervolgens toe dat ook de golflengte kleiner wordt. Wanneer het volume van het verplaatste water als constant aangenomen wordt, dan kan het dus niet anders dan dat de golfhoogte enorm gaat toenemen. Daarmee kan een tsunami, die midden op de oceaan misschien nog maar 50 centimeter hoog was, aangroeien tot een vele meters hoge, alles verwoestende golf bij de kust.

Golftrein

Het aangroeien van de golf wordt enigszins getemperd doordat in werkelijkheid niet alle golven even snel lopen. De snelle golven lopen voorop en hebben de grootste golflengtes, kortere golven komen achteraan. De golfenergie verspreidt zich dan over een groter gebied. Dit wordt ook wel dispersie genoemd en deze dispersie is er de oorzaak van dat niet één golf de stranden bereikt maar dat een hele 'golftrein' ontstaat.

Golftop en golfdal

De eerste golftop hoeft niet de hoogste top te zijn. De spreiding van de verschillende golflengtes is vooral een kenmerk van diepwatergolven, golven waarvan de golflengte kleiner is dan de diepte. Gooi een steen in een diepe vijver en je ziet dat de lange golven de snelste zijn. Tsunamigolven in de oceaan zijn paradoxaal genoeg ondiepwatergolven door hun extreem grote golflengte, maar hebben ook een klein beetje de karakteristiek van diepwatergolven. Zij bevinden zich in het overgangsgebied tussen de twee golftypes.

De beschrijving van mensen dat de zee zich eerst terugtrok (vissen lagen te spartelen op het strand) en daarna terugkwam met steeds hogere golven kan dus fysisch goed verklaard worden. Maar het is een mythe dat altijd een golfdal als eerste aankomt. Of er eerst een golfdal of eerst een golftop aankomt, hangt vooral af van wat er in het epicentrum voor bewegingen zijn opgetreden.

Meer uitleg over

  • Blokkade op de weerkaart op 500 hPa vlak en afwijking van de temperatuur tijdens de winter van 2009/2010 die leek op de winter van 1963 maar toch minder koud was. ©KNMI

    Barre winter van 1963

    De winter van 1963 was de koudste van de twintigste eeuw. Op veel plaatsen vroor het bijna drie maanden achtereen elke dag.
  • Windhoos van 25 juni 1967 enkele seconden voordat bij het verkeersplein een loods verwoest wordt en vervolgens een aantal auto's op het middenterrein wordt geworpen. Let op het effect van de wind op de boomgroepen. (Bron:: A.C. Frenks, R.M. Blewanus)

    Windhozen door de jaren heen

    Lichte windhozen komen in ons land vrijwel jaarlijks voor. Enkele grote windhozen en valwinden hebben in Nederland slachtoffers en veel schade veroorzaakt.
Niet gevonden wat u zocht? Zoek in alle uitleg over