Het weer tijdens de Elfstedentochten

De laatste Elfstedentocht, op 4 januari 1997, was een bijzonder zware. Wind met kracht 5 tot 6 en vorst, met temperaturen van -6 graden in de ochtend tot maximaal -3 graden in de middag, waren de grote boosdoeners.

In combinatie met de wind leverde dat windchill-temperaturen op tussen -10 en -15 graden en ongeveer -18 graden tijdens windvlagen. De elfstedentocht van 1997 was de zwaarste sinds die legendarische van 1963, toen maar weinig deelnemers de finish bereikten. In onderstaande grafiek vindt u de verwachting van het KNMI op grond waarvan het bestuur van de Friesche Elf Steden de tocht van 4 januari uitriep.

De meeste winters met een Elfstedentocht waren koud of streng, maar dat zegt nog weinig over het weer op de dag van het evenement en de kwaliteit van het ijs. Vooral wind en sneeuw kunnen het heel onaangenaam maken en ook na een winderige en wisselvallige vorstperiode laat de kwaliteit van het ijs vaak te wensen over. Van de vijftien officieel erkende Elfstedentochten in de vorige eeuw zijn er drie met dooi gereden, vier bij lichte vorst, drie bij matige vorst en vijf bij strenge vorst (onder -10 graden). Het ergst was 18 januari 1963, toen het ijs veel scheuren vertoonde en het bij de start 18 graden vroor. Ook 's middags vroor het matig maar door de stormachtige oostenwind was het voor het gevoel extreem koud. Bovendien was er stuifsneeuw: Friesland was twee dagen eerder onder een 20 cm dik sneeuwtapijt bedolven. Slechts 1 procent van de deelnemers bereikte de finish, het dieptepunt in de Elfstedenhistorie. De tocht had geen dag later georganiseerd moeten worden, want toen woedde een zware sneeuwstorm.

Ook tijdens de tocht op 12 februari 1929 varieerde de temperatuur tussen -18°C 's ochtends en -8°C in de middag bij een harde noordooster, maar toen was het ijs veel beter van kwaliteit. De tocht op 30 januari 1940 door het besneeuwde landschap was zeer zwaar vanwege de stormachtige oostenwind, de matige tot strenge vorst en stuifsneeuw. Ook op 14 februari 1956 was de tocht moeilijk door het hobbelige ijs met talrijke scheuren en zware sneeuwbuien, waardoor de baan heel smal was.

Ideaal waren de omstandigheden op 27 januari 1917, 16 december 1933, 6 februari 1941 en 3 februari 1954. Die Elfstedentochten zijn gereden op uitstekend ijs bij lichte of matige vorst, maar windstil en vaak ook zonnig weer. Lichte dooi met zacht ijs was er tijdens de tochten op 2 januari 1909 en 7 februari 1912. Ook op 21 februari 1985 dooide het, maar toen was het ijs goed. De Elfstedentocht op 26 februari 1986 was moeilijker: het ijs was hard met veel scheuren en het vroor matig bij een matige noordooster.