Hoe een landverschuiving op Groenland de aarde negen dagen lang liet trillen

In september 2023 zorgde een grote aardverschuiving in Oost-Groenland ervoor dat de aarde negen dagen lang trilde. Op 16 september stortte 25 miljoen kubieke meter rots en ijs in de Dickson Fjord, wat een tsunami veroorzaakte. Het water bleef op en neer bewegen in de smalle fjord, waardoor de trilling wereldwijd werd waargenomen.

Onderzoekers ontdekten dat de aardverschuiving werd veroorzaakt door de dunner wordende gletsjer die de stabiliteit van de berg verzwakte en uiteindelijk tot het instorten leidde (figuur 1). Het is waarschijnlijk dat de gletsjer dunner is geworden door klimaatverandering. 

Gevolgen van de tsunami voor de regio 

Het is de eerste keer dat een aardverschuiving en tsunami van deze omvang zijn waargenomen in Oost-Groenland. De tsunami veroorzaakte aanzienlijke schade in het fjord, waaronder de vernietiging van cultureel en archeologisch erfgoed, maar heeft gelukkig geen mensenlevens geëist. 

Seiche-golven laten de aarde trillen 

De enorme rots-ijs massa - voldoende om 10.000 Olympische zwembaden te vullen -  zorgde eerst voor een 200 meter hoge tsunamigolf. 

Doordat het water heen en weer bleef bewegen in de smalle fjord, ontstond een zogeheten ‘seiche’. Dat is een golf die op en neer beweegt in een (deels) afgesloten waterlichaam, zoals een meer, baai, of fjord. De golven ontstaan door een plotselinge verandering in de watergolven, bijvoorbeeld door een aardbeving of sterke wind. In Nederland komen op het IJsselmeer regelmatig seiches voor. Dit is vergelijkbaar met het heen en weer klotsen van water in een badkuip als je erin beweegt. 

Ook in Nederland seismische golven geregistreerd 

De golfbewegingen van de seiche hielden negen dagen aan en de trillingen koppelden naar de aarde als seismische oppervlaktegolf (figuur 2). Deze golf werd op seismische instrumenten wereldwijd waargenomen als een enkele toon met een trillingstijd van 90 seconden lang.

In Nederland werd de golf ongeveer een kwartier na de landverschuiving waargenomen (figuur 3) en had oorspronkelijk een amplitude van 1 micrometer. Dat is ongeveer vergelijkbaar met een honderdste van de dikte van een haar. De seismische golf cirkelde meerdere keren om de aarde. 

Belang van monitoring en vroegtijdige waarschuwingen  

Deze studie laat de complexe interacties tussen klimaatverandering, watermassa’s en seismische golven in de aardkorst zien. Het is belangrijk om in te zetten op early warning systemen voor afgelegen gebieden waar de gevolgen van klimaatverandering significant zijn. Monitoring is belangrijk om verdere inzichten te verkrijgen en mogelijk toekomstige gebeurtenissen beter te begrijpen. 

Onderzoeksteam 

Het onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Science, werd uitgevoerd door een internationaal team van 68 wetenschappers uit 15 landen. Zij combineerden seismische en infrageluidgegevens met unieke veldmetingen, satellietbeelden en simulaties van de tsunami om het mysterie te ontrafelen. Het KNMI is ook betrokken geweest bij het onderzoek.