Kans op nog eens een Elfstedentocht slinkt mogelijk sneller dan gedacht

De kans op een toekomstige Elfstedentocht is misschien nog iets kleiner dan gedacht. Recent onderzoek met de nieuwste generatie klimaatmodellen laat namelijk zien dat de duur van koudeperiodes afneemt in een opwarmend klimaat. De afname is niet heel erg groot - maximaal 2 tot 3 procent korter aan het eind van de 21e eeuw. Maar omdat voor een Elfstedentocht alles moet kloppen kan die ene dag minder net het verschil maken.

Wat is er nodig voor een Elfstedentocht?  

Voor een Elfstedentocht is langdurige vorst nodig: een reeks van 15 opeenvolgende dagen die voldoende koud zijn met een gemiddelde temperatuur onder de -4,2℃. Maar ook sneeuw speelt een rol. Sneeuw geeft slecht, bros ijs, en een sneeuwdek werkt als een isolerende deken waardoor het ijs minder snel aangroeit. Ook de zon is van belang, want bij zonnig weer absorbeert het water onder het ijs meer zonlicht wat eveneens de ijsaangroei remt. Bij de Elfstedentocht van 2012 “die het niet werd”  speelde zowel de zonnigheid als een sneeuwdek parten. 

Opwarmende aarde: koudeperiodes worden minder koud 

In een eerder klimaatbericht schreven we al dat de kans op een elfstedentocht in de afgelopen 100 jaar afgenomen was van eens-in-de-5 jaar aan het begin van de 20e eeuw naar eens-in-de-12 jaar nu. De reden is dat door de wereldwijde opwarming van ruim een graad de vorstperiodes minder koud zijn geworden.  Als de wereld verder opwarmt tot 2 graden daalt de kans op een Elfstedentocht tot eens-in-de-20 jaar. De aanname die we daarbij maken is dat het aantal en de duur van koudeperiodes niet verandert. Nieuw onderzoek laat echter zien dat die aanname wellicht niet opgaat.

Opwarmende aarde: duur van koudeperiodes neemt af

Langdurige koudeperiodes hangen samen met een groot hoge-drukgebied dat langere tijd ten noorden van ons land blijft liggen (figuur 1). De aanvoer van zachte oceaanlucht wordt geblokkeerd en we krijgen te maken met aanvoer van koude lucht uit Scandinavië of Siberië. Volgens de laatste generatie klimaatmodellen (CMIP6) neemt het aantal blokkerende hoge-drukgebieden (blokkades genoemd) slechts marginaal af, zelfs bij grote opwarming. En er is geen verschuiving in de locatie en omvang van blokkades. De duur van winterblokkades (“persistentie”) neemt echter wel gestaag af in een warmer klimaat met maximaal 2 tot 3 procent aan het eind van de 21e eeuw. Dat is niet veel, maar het kan net genoeg zijn om een Elfstedentocht niet door te laten gaan.

KNMI-klimaatbericht door Jos de Laat