Waarom viel er de afgelopen dagen zoveel regen in Spanje?

Afgelopen woensdag 29 oktober werd Spanje getroffen door de zwaarste overstroming van deze eeuw. Het weersfenomeen dat de hevige regenval had veroorzaakt was een lagedrukgebied gevuld met koude lucht op grote hoogte, ook wel een cut-off low genoemd. In Spanje is dit verschijnsel bekend onder de naam Depresión Aislada en Niveles Altos (DANA), wat letterlijk 'geïsoleerde depressie op hogere niveaus' betekent. Deze vorm van lagedrukgebied komt in Spanje wel vaker voor, maar nooit eerder veroorzaakte een DANA zoveel neerslag. Klimaatverandering heeft ervoor gezorgd dat uit een DANA tegenwoordig gemiddeld meer regen valt dan vroeger het geval was.

Straalstroom en lagedrukgebieden 

Het weer in Europa wordt sterk beïnvloed door de straalstroom, een luchtstroom hoog in de atmosfeer met sterke winden die van west naar oost razen. In afbeelding 1 zie je dat de straalstroom op 29 oktober ten noorden van Nederland lag. Die sterke winden van de straalstroom hangen samen met een groot verschil in temperatuur tussen de koude poollucht ten noorden van de straalstroom (paarse kleuren) en de veel warmere lucht ten zuiden van de straalstroom.  

De straalstroom golft van noord naar zuid en bepaalt de ligging van hoge- en lagedrukgebieden. Je kunt de straalstroom vergelijken met een snelweg, waarover weersystemen zich verplaatsen. Zolang een lagedrukgebied binnen zijn baan blijft, zal het systeem met de wind mee over Europa worden gevoerd. In sommige situaties kan een lagedrukgebied echter los raken van de straalstroom, zoals je goed kan zien in de animatie van afbeelding 2.  

Het systeem komt dan ten zuiden van de straalstroom te liggen en kan niet meer meegenomen worden door de overheersende westenwinden. Het raakt geïsoleerd en komt terecht in een windstil gebied, waardoor het voor meerdere dagen op dezelfde plek kan blijven hangen, ingesloten tussen hogedrukgebieden. Als het systeem loskomt van de straalstroom, neemt het een bel afgesnoerde koude poollucht met zich mee naar het zuiden. Vandaar de Engelse naam 'cut-off low'. In het Nederlands ook wel 'koudeput' genoemd.