Zomer 2003 in Europa warmste in 500 jaar

De extreme hitte die vooral het zuiden van Europa in 2003 trof "had statistisch gesproken niet mogen plaatsvinden." Tot die conclusie komt een team van klimaatonderzoekers waaronder de Zwitser Christoph Schär in het wetenschappelijk tijdschrift Nature. Eerder al berichtten onderzoekers van de Universiteit Bern dat de zomer van 2003 in Europa de warmste was in zeker 500 jaar. In ons land was het niet zo uitzonderlijk maar de zomer van 2003 hoort wel tot de warmste sinds het begin van de metingen in 1706.

De gemiddelde zomertemperatuur in Europa was volgens klimaatonderzoeker Jürg Luterbacher van het Instituut voor Geografie, klimatologie en meteorologie van de Universiteit van Bern (NCCR Climate) bijna 2 graden hoger dan het langjarig gemiddelde van 17,5 graden over het tijdvak 1901-1995. Het centrale deel van Europa en vooral het Alpengebied hadden de grootste temperatuurafwijking van meer dan 5 graden boven normaal. Het tijdvak 1994-2003 was de warmste decenium in 500 jaar. De zomertemperaturen waren in Europa waren in dit tijdvak 1,5 graden hoger dan in de koudste decennium, het tijdvak 1907-1916. In het tijdvak 1978-2003 zijn de zomertemperaturen in Europa ongeveer 2,8 graden gestegen, een opwarming die waarschijnlijk in geen vijf eeuwen heeft plaatsgevonden. De warmste Europese zomer was tot voor kort die van 1757, toen het vooral heet was in het zuiden van Scandinavië, het oosten van Europa en het westen van Rusland.

Ook de zomers van 1947, 1976 en 1994 waren in verschillende Europese landen bijzonder warm maar staan in de schaduw bij de extreme temperaturen die in 2003 zijn gemeten. In Nederland was het minder extreem en was de zomer van 2003 met een gemiddelde temperatuur van 18,6 graden nog net 0,1 graad minder warm dan de zomer van 1947, de warmste van de 20e eeuw. In de meetreeks van De Bilt sinds 1706 waren de zomers van 1781 en 1826 vergelijkbaar met die van 1947.

Landelijke records
In de meeste landen heeft deze zomer de vorige topzomers op verschillende punten ruim overtroffen. Vrijwel overal zijn nieuwe landelijke temperatuurrecords geboekt. In Zwitserland, waar sinds 1753 wordt gemeten, was de zomer in elk geval sinds het begin van de metingen en waarschijnlijk zelfs de laatste 500 jaar nog nooit zo warm. De vorige records uit 1947 en 1994 zijn hier zelfs met 2,5 graden overtroffen. Volgens Zwitserse onderzoekers is de zomer van 2003 vergelijkbaar met die van 1540, toen het warme zomerweer al in maart begon. Historisch geograaf Jan Buisman, die een serie publicaties uitbrengt over het klimaat in de Lage landen, noemt 1540 het Zonnejaar. In België was het volgens het KMI de warmste zomer sinds het begin van de metingen in 1833. In Ukkel bedroeg de gemiddelde zomertemperatuur 19,7 graden; het vorige record was 19,2 graden in de zomer van 1976. In Duitsland was het de warmste zomer oit. De gemiddelde zomertemperatuur was volgens de Deutscher Wetterdienst (DWD) 19,6 graden, dat is 3,4 graden boven de norm en een graad meer dan het vorige record in 1947. Volgens de DWD komt een dergelijke zomer gemiddeld slechts eens in de duizend jaar voor.

De verschillen met 1947 en 1976 worden ook duidelijk als we het aantal dagen met zeer hoge temperaturen vergelijken. In Frankrijk kwam de temperatuur dit jaar op somige plaatsen op 11 dagen boven de 40 graden. In 1976 gebeurde dat daar op geen enkele plek en in 1947 op selcvhts enkele dagen. In Nimes kwam de temperatuur op 29 dagen boven de 35 graden, tegen 12 in de zomer van 1947 en slechts 1 in de zomer van 1976. Het aantal tropische dagen met meer dan 30 graden komt in Frankrijk in de afgelopen drie maanden lokaal boven de 80 uit. In Frankrijk was de droogte in 1976 op veel plaatsen extremer: Sinds februari dit jaar viel in het grootste deel van Frankrijk slechts 200 tot 400 mm, in het zuidoosten en op Corsica zelfs nog minder dan 200 mm. In de zomer van 1976 kregen het westen en noorden van Frankrijk in dezelfde periode tussen 100 en 200 mm.

Ook in IJsland was het uitzonderlijk warm. Reijkjavik noteerde op 1 augustus 20,0 graden, de hoogste maximumtemperatuur voor deze maand sinds 1939 toen hier 21,4 graden werd gemeten. Het absolute record is hier 24,3 graden gemeten in de zomer van 1976. (hoge temperaturen in Zuid-Europa deze zomer)

Nieuwe landelijke temperatuurrecords in Europa(zomer 2003)

 

Land	Temp. °C	Plaats	Datum	Soort record
Duitsland	40,2*	Karlsruhe	13 augustus	jaar
Engeland	38,1	Gravesend	10 augustus	jaar
Frankrijk	41,5	Lezignan-Corbières	21 juni	maand
Portugal	47,3	Amaraleja	1 augustus	jaar
Zwitserland	41,5	Grono (Graubünden)	11 augustus	jaar

 

*evenaring record op 27 juli 1983 in Gämersdorf bij Amberg (Oberpfalz)

Voorlopig hoogste zomertemperatuur in Nederland: 37,8 graden op 7 augustus in Arcen
Landelijk record voor Nederland: 38,6 graden op 23 augustus 1944 in Warnsveld

Waar was de zomer van 2003 recordwarm?

 

 

Land	Plaats	Temp. gemid.	Temp. norm.	Vorig record gem.	Vorig record jaar	Begin meetreeks
België	Ukkel	19,7	16,5	19,2	1976	1833
Oostenrijk	Wenen	ca 22,5		21,8	1811	1767
IJsland	Reykjavik	12,1	10,0	11,7	1880
Duitsland	Offenbach	19,7	16,3	18,7	1947	1900
Zwisterland	Genève	23,5	18,1	20,6	1947 1994	1753

 

Hitte en droogte en het veranderende klimaat
In Zuid-Europa heeft de hitte aan vele duizenden mensen het leven gekost. Op veel plaatsen is enorme schade aangericht door bosbranden. De Middellandse Zee berekte in grote gebieden tropische temperaturen van zelfs 32 graden, wat zelden voorkomt. Het water in de rivieren kwam extreem laag te staan wat grote problemen heeft opgeleverd voor de landbouw, de oogst en de electriciteitsvoorziening. Stuwmeren en waterkrachtcentrales kunnen niet leveren wat van ze verwacht wordt. Ook het scheepvaartverkeer ondervindt veel hinder van de lage waterstanden. Grote delen van Duitsland hebben al een half jaar veel minder regen gekregen dan normaal, waardoor de tekorten verder oplopen. De lage waterstanden in de grote rivieren worden slechts voor een klein deel bepaald door de actuele droogte situatie in Nederland. Dit wordt vooral bepaald door de neerslag in de stroomgebieden van de rivieren. De droogte in Zuid-Europa past in de computerverwachtingen van het toekomstig klimaat. In het veranderende klimaat neemt hier de kans op zomerdroogte toe. Uit de metingen van de laatste jaren blijkt dat nog niet maar volgens de prognoses voor Zuid-Europa wordt niet alleen een toename verwacht van zware neerslag maar ook een afname van de zomerneerslag van mogelijk 20%. (zie ook veel gestelde vragen over hitte en klimaatverandering, watertekorten in waterrijk Nederland en droogtestudie)

De site Global Climatic highlights geeft een overzicht van het extreem weer in de wereld en dus ook Europa met wekelijks nieuwe informatie. Ook Climate Information Digest over extremen in de wereld van het International Research Institute for Climate Prediction gaat uitvoerig in op extreem weer in de wereld. De WMO bracht begin juli een persbericht uit over het extreme weer deze zomer: 'Extreme weather events might increase'.

Met dank aan Jan Visser, Jan Buisman en Jürg Luterbacher