Atmosferische rivieren bereiken steeds vaker het noordpoolgebied

Nergens ter wereld gaat de opwarming zo snel als in het noordpoolgebied. Deze snelle opwarming gaat gepaard met een sterke toename in neerslag, deels door een toename in lokale verdamping en deels door een groter transport van waterdamp vanuit het zuiden. Een nieuwe studie van het KNMI en de WUR laat zien dat zogenaamde atmosferische rivieren hierbij een dominante rol spelen. Deze bereiken in een warmer klimaat steeds vaker het noordpoolgebied en bevatten dan ook meer waterdamp. Dit heeft niet alleen grote lokale gevolgen, maar kan potentieel ook het klimaat in Nederland beïnvloeden.

Atmosferische rivieren

Atmosferische rivieren zijn riviervormige slierten van geconcentreerd waterdamptransport in de atmosfeer. Deze pluimen zijn vaak meer dan 2000 kilometer lang en enkele honderden kilometers breed (figuur 1). Atmosferische rivieren transporteren doorgaans meer dan 10 keer zoveel water in de vorm van waterdamp als de Rijn en ze komen in West-Europa ongeveer één keer per 10 dagen voor. Lokaal kunnen ze tot extreme neerslag en overstromingen zoals afgelopen november in Canada. Een atmosferische rivier boven de provincie British Columbia veroorzaakte toen uitgebreide overstromingen. De meest extreme neerslag events in Nederland zijn ook vaak aan atmosferische rivieren gelinkt, al hing de extreme neerslag in Limburg en omgeving deze zomer hier niet mee samen. 

Noordpoolgebied vaker bezocht door atmosferische rivieren

De meeste atmosferische rivieren komen in de gematigde klimaatzones voor, met name boven de Atlantische en Stille Oceaan (figuur 2), maar in een warmer klimaat bereiken ze ook steeds vaker gebieden boven de poolcirkel (figuur 3). Bij 3 graden klimaatopwarming zouden volgens berekeningen met het KNMI-klimaatmodel EC-Earth 33% meer atmosferische rivieren voorkomen in het noordpoolgebied en transporteren deze per keer gemiddeld 18% procent meer waterdamp. Dit waterdamptransport gaat over het algemeen vaak samen met toevoer van warmte. Mede daardoor kunnen atmosferische rivieren in het poolgebied naast extreme neerslag ook zorgen voor het versnelde opwarming en smelten van land- en zee-ijs, met name in en rondom de Barents Zee waar de meeste atmosferische rivieren het Arctische gebied binnentrekken.

Klimaatgevolgen voor Nederland

De getransporteerde waterdamp regent uit in het noordpoolgebied en komt uiteindelijk samen met het smeltwater van de ijskappen in de Noordelijke IJszee terecht, waardoor de zee daar minder zout wordt. Dit kan de golfstroom verstoren omdat deze mede gedreven wordt door verschillen in zoutgehalte in de oceaan. De golfstroom transporteert warm water vanaf de Golf van Mexico richting West-Europa en dit zorgt ervoor dat we in Nederland een relatief mild klimaat hebben. Er zijn sterke aanwijzingen dat met een zwakkere golfstroom onze winters relatief kouder en onze zomers warmer worden. Over het gedrag van de golfstroom in een warmer klimaat is nog veel onzeker, maar mogelijk spelen atmosferische rivieren hierin een belangrijke rol.

KNMI-klimaatbericht door Jeroen Sonnemans en Richard Bintanja