Het herstel van de ozonlaag in het ozongat boven de Zuidpool is ingezet. De atmosfeer bevat nu ongeveer 20 procent minder ozonafbrekende stoffen dan rond 2000. Hierdoor diept het ozongat minder snel uit in het vroege voorjaar. Deze positieve ontwikkeling is het gevolg van de maatregelen die landen hebben afgesproken in het Montreal Protocol (uit 1987) en in verdere afspraken daarna om de ozonlaag te beschermen. Dat staat in het laatste rapport uit 2022 van de Verenigde Naties en de Wereld Meteorologische Organisatie.
Hoog in de atmosfeer, in de stratosfeer, zit een laag ozon op een hoogte tussen 15 en 50 kilometer. Iedere winter op het zuidelijk halfrond wordt er boven de Zuidpool zoveel ozon afgebroken door chemische reacties dat er een gat ontstaat in de ozonlaag. Dit ozongat heeft twee hoofdoorzaken: in de winter koelt de lucht in de stratosfeer boven de Zuidpool sterk af. Er ontstaan daardoor sterke westenwinden die de koude lucht scheiden van de warmere, ozonrijke lucht dichter bij de evenaar (afbeelding 1). De lucht binnen die enorme poolwervel koelt sterk af gedurende de winter (tot -80°C of nog lager). Bij zulke lage temperaturen ontstaan er polaire stratosferische wolken van ijskristallen. Die wolken vormen de basis voor de snelle ozonafbraak later in het vroege voorjaar als de zon weer gaat schijnen, waardoor het ozongat ontstaat.
In september is de poolwervel nog koud genoeg voor de vorming van de polaire stratosferische wolken
Een belangrijk nieuw inzicht dat de afgelopen jaren is ontstaan is dat het vroege voorjaar - de maand september op het zuidelijk halfrond - de beste periode is om herstel van ozon in het ozongat vast te stellen. Dan is de poolwervel nog koud genoeg voor de vorming van de polaire stratosferische wolken en is de poolwervel over het algemeen stabiel. Hierdoor dringt er in september nog weinig ozonrijke lucht de poolwervel binnen. De hoeveelheid ozon wordt dan voornamelijk bepaald door de sterkte van de afbraak door ozonafbrekende stoffen. Metingen van de dikte van de ozonlaag in het ozongat laten zien dat de afgelopen twintig jaar het ozongat in september steeds minder snel uitdiept (afbeelding 2).
In oktober en november - dus later in het voorjaar - wordt de kracht van de zon sterker en warmt de poollucht in de poolwervel op. De polaire stratosferische wolken lossen daarbij op en daarmee stopt de snelle ozonafbraak. Doordat het temperatuurverschil met de lucht buiten de wervel kleiner wordt, wordt de poolwervel instabieler en dringt meer ozonrijke lucht de wervel binnen. De hoeveelheid ozon in de poolwervel in oktober en november wordt vooral bepaald door het indringen van ozonrijke lucht en de stabiliteit van de poolwervel in het voorjaar en niet zozeer door de hoeveelheid ozonafbrekende stoffen.
De verschillen in de hoeveelheid ozon tussen het een of het andere jaar in oktober en november kunnen erg groot zijn. In de recente jaren 2022, 2021 en 2020 (en ook in 2018) was er weinig verstoring van de poolwervel (zie afbeelding 2). De ozonlaag boven de Zuidpool bleef hierdoor in deze jaren lange tijd relatief dun. Of er sprake is van een systematische verandering in de stabiliteit van de poolwervel of dat de recente reeks van jaren toeval is, is nog onbekend.
De toename van CO2 in de lucht zorgt voor opwarming aan de grond, maar in de stratosfeer zorgt het voor een afkoeling
Wetenschappers hebben nog niet vast kunnen stellen wat de oorzaak is van de afwisseling van stabiele en onstabiele jaren. Dit kan natuurlijke variabiliteit van het weer zijn, maar ook klimaatverandering zou een rol kunnen spelen. De huidige klimaatmodellen zijn echter nog niet goed genoeg om de bijbehorende processen goed na te bootsen. Of klimaatverandering een rol speelt - en wanneer herstel van ozon in het ozongat in de maanden oktober en november aantoonbaar zou moeten worden - is dus ook nog niet goed vast te stellen. De toename van CO2 in de lucht zorgt voor opwarming aan de grond, maar in de stratosfeer zorgt het voor een afkoeling. Mogelijk versterkt deze afkoeling de ozonafbraak, maar dat is nog erg onzeker. De verwachting is dat klimaatmodellen binnen nu en tien jaar zo geavanceerd worden dat ze ook de stratosfeer en met name stratosferische variabiliteit realistischer kunnen simuleren.
Belangrijkste conclusie is dat de metingen over de maand september duidelijk laten zien dat het herstel van ozon in het ozongat is ingezet.
Gemiddeld was april met een temperatuur van 10,7°C tegen 9,8°C normaal, warm. Maar de maand was o...
30 april 2024 - NieuwsberichtZaterdag viert Koning Willem-Alexander zijn 57ste verjaardag. Hoe is het klimaat tijdens zijn lev...
24 april 2024 - KlimaatberichtHet jaar 2023 was – wederom – een jaar vol extremen in Europa; één van de natste jaren in de meti...
22 april 2024 - KlimaatberichtWereldwijd warmt het klimaat op doordat de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer steeds verd...
17 april 2024 - Klimaatbericht