Natste dagen van de zomer

De wateroverlast van eind augustus was de ergste sinds 1998. De meeste neerslag viel op 27 augustus in het oosten van het land: het KNMI-weerstation in Lievelde kreeg 138 mm. Dat is de op twee na hoogste etmaalsom sinds tenminste 1950.

De zware regen hing samen met de begrenzing tussen warme lucht in het zuiden en koelere lucht in het noorden. Langs dit front, dat geruime tijd boven het midden van ons land lag, trok de ene na de andere storing over met intensieve buien, langere periodes met regen en veel wateroverlast.

Overlast door overvloedige neerslag komt in ons land op regionale schaal gemiddeld eens per twee jaar voor. We moeten echter terug tot september en oktober 1998 om twee gevallen te vinden waarop de schaalgrootte van de overlast vergelijkbaar was met die eind augustus 2010.

Zware windstoten
Bovendien was het weer soms zeer onstuimig. De wind bereikte op 29 augustus een kracht die in de zomer weinig voorkomt. Langs vrijwel de hele kust stond een stormachtige wind, windkracht 8, met zware windstoten tussen 80 en 100 km/uur. In de middag passeerde een zeer actieve buienlijn met onweer die volgens voorlopige informatie lokaal vergezeld ging van valwinden (downbursts). Ook daardoor is verspreid over het land schade aangericht aan bomen en daken, onder meer in Leuth (Gelderland) en Kamperveen bij Zwolle. Er zijn aanwijzingen dat de schade bij Kamperveen veroorzaakt is door een windhoos.

Stormachtig weer richt in de zomer doorgaans meer schade aan dan in andere seizoenen. De bomen staan dan nog vol in blad en vooral wanneer de windvlagen vergezeld gaan van zware regen krijgen bomen en takken het zwaar te verduren. Ook de door de regen verzadigde bodem biedt de bomen minder houvast, waardoor ze gemakkelijker worden ontworteld.

Temperatuurdaling
Opmerkelijk was ook de lagere temperatuur na passage van de buienlijn. In Groningen, dat al langer in de koelere lucht zat, werd zondag een etmaalgemiddelde temperatuur geregistreerd van 11,0 graden. In de afgelopen ruim 100 jaar waren er maar zeven augustusdagen in Groningen nog kouder.

Langdurig regen
De regen begon in de avond van 25 augustus en breidde zich vanuit het zuidwesten snel uit over het land. Vooral op 26 augustus viel veel en langdurig regen. De Bilt noteerde een neerslagduur van 18,3 uur. Niet eerder, in elk geval sinds het begin van de meetreeks in 1930, regende het in augustus zo langdurig. In de ochtend van de 26e kreeg het westen de zwaarste buien en wolkbreuken. Op enkele plaatsen viel die ochtend al meer dan 60 mm. In de middag en avond concentreerden de zwaarste buien zich op een strook van Brabant naar de Achterhoek en het oosten van het land. In een brede, van strook van west naar oost over het midden van het land, en een strook van West-Brabant naar de Achterhoek, viel meer dan 50 mm. In de Achterhoek is op diverse plaatsen 125 of meer mm neerslag afgetapt.

De vliegbasis Twente noteerde op 26 augustus een etmaalsom van 106,4 mm, de grootste etmaalhoeveelheid van de meetreeks die daar in 1974 begon. Het neerslagstation Lievelde tapte op 27 augustus een etmaalsoms van 138 mm af, Hupsel noteerde 131 mm, Rekken 126 mm.

In het weekeinde van 28/29 augustus viel opnieuw veel regen. Het meest viel in een gebied van Friesland richting de Veluwe. Op veel plaatsen is hier in een etmaal 25 tot 35 mm gevallen, in Sneek werd op 30 augustus een etmaalsom van 66 mm afgetapt.

Neerslag top tien sinds 1950
De neerslag van 27 augustus in Lievelde is op twee na hoogste etmaalsom sinds 1950. Het weerstation in Hupsel noteerde 131 mm (5e plaats neerslag top tien), Rekken 126 mm (zevende plaats neerslag top tien). Zulke extreme hoeveelheden komen op een willekeurige plaats in ons land minder dan eens in de honderd jaar voor.

Rang	Plaats	Datum	Aantal mm
1	Amsterdam	9 augustus 1951	148 mm
2	Gouda	24 juni 1975	146 mm
3	Lievelde	27 augustus 2010	138 mm
4	Dirksland	14 september 1998	134 mm
5	Hupsel	27 augustus 2010	131 mm
6	De Haukes	9 juli 1989	128 mm
7	Rekken	27 augustus 2010	126 mm
8	Steenbergen	4 juli 1952	124 mm
9	Anna Jacoba polder	14 september 1998	123 mm
10	Ouddorp	14 september 1998	120 mm

De tabel biedt een overzicht van de hoogste neerslagsommen per etmaal sinds 1951. Het aantal meetstations is door de jaren heen niet gelijk geweest. De lijst kan alleen als een indicatie worden gezien. Ook vóór 1951 zijn soms enorme hoeveelheden regen in korte tijd gevallen. Zo viel in Voorthuizen op 3 augustus 1948 binnen 24 uur een hoeveelheid 208 mm. Zover is na te gaan is dat de grootste etmaalhoeveelheid ooit ergens in ons land gemeten.

KNMI waarschuwingen
In de loop van vrijdag 27 augustus werd het geleidelijk droog en kon het KNMI de waarschuwingen voor gevaarlijk weer (code geel) en extreem weer (code oranje) na drie dagen worden ingetrokken. Lang duurde dat niet. Op 28 augustus kleurde de waarschuwingskaart weer geel voor onweer en het naderende slechte weer met een nieuwe flinke portie regen en zware windstoten op 29 augustus. In de loop van maandag 30 augustus konden alle waarschuwingen uiteindelijk worden ingetrokken en brak de zon weer door.

Kletsnatte augustus
Augustus 2010 was op één na de natste in ruim honderd jaar. Gemiddeld over het land viel 170 mm tegen 62 mm normaal. Gemiddeld over Nederland viel 170 mm, in Lievelde 295 mm. De natste oogstmaand van de meetreeks is augustus 2006 met landelijk gemiddeld 184 mm en een totale maandsom van 320 mm in Schoondijke (Zeeuws Vlaanderen). Maasland registreerde in augustus 2004 de recordmaandsom van 325 mm.

Klimaatverandering
Hoewel er een link is tussen klimaatverandering en extreme weersituaties betekent dit niet dat we individuele gevallen direct aan klimaatverandering kunnen toeschrijven. Dat is lastig vanwege het grillige en zeldzame karakter van dit soort extreme weersituaties. Statistisch zijn wel veranderingen te zien. In Nederland is de jaarlijkse neerslag vanaf 1906 toegenomen met 18 procent. Dit komt vooral voor rekening van de winter en de herfst met in beide seizoenen 26 procent meer neerslag. De toename wordt deels veroorzaakt doordat warmere lucht in het opgewarmde klimaat meer waterdamp kan opnemen. Bovendien waait de wind vaker uit het vochtige westen, wat ook een rol speelt in de toename.

Het KNMI heeft vier klimaatscenario’s uitgewerkt voor het jaar 2050, zowel voor het zomer- als winterseizoen. Kenmerkend voor alle vier scenario’s is dat de winters gemiddeld natter worden en de extreme neerslaghoeveelheden toenemen. Dat betekent heftiger buien in de zomer met veel in korte tijd maar het regent minder vaak.