Op jacht naar kosmische straling: 3 weerballonnen tegelijk opgelaten

Kosmische stralen zijn geladen deeltjes die uit de ruimte komen. Die straling is natuurlijk, en altijd aanwezig. Op grote hoogte, bijvoorbeeld in het vliegtuig, is er meer straling dan op aarde. Omdat te veel straling schadelijk kan zijn, houden bijvoorbeeld vliegmaatschappijen de stralingsdosis tijdens vluchten bij voor hun personeel. Dit wordt gedaan met computermodellen.

Het KNMI houdt kosmische straling in de gaten. Over het algemeen is de hoeveelheid deeltjes behoorlijk constant en goed te bepalen. Maar soms komen kosmische stralen van de zon. Als dat gebeurt, kan de straling hoger zijn dan de meeste computermodellen berekenen.

Drie ballonnen tegelijk opgelaten

Om deze relatief zeldzame gevallen – kosmische straling van de zon - voortaan ook goed mee te nemen in de berekeningen worden er nieuwe wetenschappelijke modellen gemaakt. Deze moeten uiteraard worden getoetst aan metingen. Om dit te doen heeft het KNMI vandaag samen met de weerdienst Met Office in het Verenigd Koninkrijk drie detectoren opgelaten met weerballonnen vanaf drie verschillende locaties: een vanaf het KNMI in De Bilt, een vanaf Zuid-Engeland en een vanaf de Shetlandeilanden in Schotland. De detectoren meten de hoeveelheid straling tot een hoogte van zo'n 30 tot 35 kilometer.

Dat er drie ballonnen tegelijk worden opgelaten heeft meerdere redenen. De hoeveelheid kosmische straling hangt af van de breedtegraad. Door zowel dichter als verder van de Noordpool af te meten, kunnen verschillen worden meegenomen. Daarnaast heeft de atmosfeer invloed op de hoeveelheid straling. Door op meerdere plekken te meten, kunnen de effecten van de atmosfeer goed worden onderzocht. En tot slot, mocht een oplating mislukken of een detector stuk blijken te zijn, dan zijn er nog twee andere oplatingen om op terug te vallen.

Twee keer zo hoog als een vliegtuig

De detector is ontworpen door de Universiteit van Surrey als onderdeel van een groot Brits onderzoeksprogramma (SWIMMR). De data worden gebruikt om een Brits computermodel voor de berekening van de stralingsdosis te toetsen. Professor Keith Ryden, directeur van het Surrey Space Centre aan de Universiteit van Surrey: "We zijn ontzettend blij dat we mogen deelnemen aan deze eerste internationale lancering van onze nieuwe SAIRA-B-ruimteweersondes op ballonnen van het Met Office en het KNMI. We hebben hiermee een instrument dat een hoogte bereikt die meer dan twee keer zo hoog is als die van een typisch commercieel vliegtuig, waardoor we een nieuwe manier hebben om stralingsniveaus door de atmosfeer te volgen.”

Internationale samenwerking

Het KNMI werkt nauw samen met de Met Office op het gebied van ruimteweer. KNMI-directeur Maarten van Aalst: “Deze gecoördineerde ballonlancering met de Met Office is een mooi voorbeeld van hoe internationale samenwerking ons gezamenlijke onderzoek en ontwikkeling kan versterken, wat uiteindelijk leidt tot betere dienstverlening, zoals het waarschuwen van de luchtvaartsector voor de nadelige gevolgen van ruimteweer.”

De data van de ballonvlucht worden op het KNMI ook gebruikt in context van PECASUS, het internationaal consortium voor ruimteweer: https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/ruimteweerwaarschuwing-voor-de-luchtvaart.

Ballon volgen?

Zelf de ballon volgen? Dat kan via deze site: SondeHub Tracker. Verwachte landingstijd is 16.15 uur. Ben je te laat? Niet getreurd, er worden vaker ballonnen opgelaten vanuit De Bilt en veel meer plekken in Europa. Bijvoorbeeld elke donderdag om 13.30 uur maar ook altijd om middernacht: KNMI - Weerballon of radiosonde.