Dit weekend begint de astronomische herfst en daarmee de donkere helft van het jaar. Maar niet getreurd, want voor de temperatuur bevinden we ons tot eind oktober nog in de warme helft van het jaar. Dat komt doordat de Noordzee slechts langzaam van temperatuur verandert. Voor de minimumtemperatuur 's nachts eindigt het warme halfjaar gemiddeld zelfs tien dagen later dan voor de maximumtemperatuur overdag.
De jaarlijkse gang van de temperatuur loopt in Nederland ongeveer een maand achter op de jaarlijkse gang in de zonnestraling. Dit komt door de nabijheid van de zee, waarvan de temperatuur traag reageert op de verandering in zonnestraling. Je verwacht dat dit effect ’s nachts groter is dan overdag, omdat overdag de temperatuur meer wordt beïnvloed door de zonnestraling. Maar is dat ook zo, en zo ja, hoe groot is het verschil in de vertraging van de temperatuur tussen dag en nacht?
We berekenen voor elke kalenderdag de zonnestraling in De Bilt gemiddeld over de periode tussen 91 dagen vóór en 91 dagen na die dag, dus gemiddeld over 183 dagen oftewel een half jaar rondom die dag (zie afbeelding, oranje lijn). Het halfjaargemiddelde is het hoogst rondom 23 juni. Dit noemen we het zonnige halfjaar, de andere helft noemen we het donkere halfjaar. Het zonnige halfjaar eindigt 91 dagen na 23 juni, op 22 september, dus we bevinden ons vanaf dit weekend in het donkere halfjaar.
Voor de temperatuur overdag en ’s nachts bepalen we het warme halfjaar op dezelfde manier. Voor de temperatuur overdag nemen we de maximumtemperatuur, voor de temperatuur ’s nachts de minimumtemperatuur. De maximumtemperatuur is het hoogst in het halve jaar rondom 18 juli (rode lijn), de minimumtemperatuur is het hoogst in het halve jaar rondom 28 juli (blauwe lijn). De maximumtemperatuur en de minimumtemperatuur lopen dus respectievelijk 25 en 35 dagen achter op de zonnestraling. De vertraging van de temperatuur door de zee is ’s nachts dus 10 dagen meer dan overdag – best een groot verschil.
Het warme halfjaar eindigt daarmee op 17 oktober voor de maximumtemperatuur en op 27 oktober voor de minimumtemperatuur. Hoewel we al het donkere halfjaar in gaan, bevinden we ons de komende weken dus nog wel in het warme halfjaar. De zomertijd loopt dit jaar, min of meer toevallig, ook tot 27 oktober, dus redenen genoeg om het zomergevoel in ieder geval tot dan vast te houden.
Het jupyter notebook dat de grafiek in de afbeelding maakt staat op KNMI gitlab.
Bijna 5 december, tijd voor een nieuw gedicht, vol feiten waar we over hebben bericht.
04 december 2025 - KlimaatberichtAfgelopen week teisterden ongekend zware overstromingen grote delen van Zuidoost-Azië. Van Indone...
03 december 2025 - NieuwsberichtDoor klimaatverandering wordt het zomer's droger in Nederland en Europa. Er is een mogelijkheid d...
03 december 2025 - KlimaatberichtMet een gemiddelde temperatuur van 11,6°C was de herfst van 2025 zeer zacht, al kwam het seizoen ...
01 december 2025 - Nieuwsbericht