Weermannen in oorlogstijd

Het KNMI moest tijdens de Tweede Wereldoorlog de weerdienst in De Bilt en op Schiphol sluiten. Alleen onderzoek en waarnemingen mochten worden voortgezet door het Nederlands Meteorologisch Instituut, waarvan de Duitse bezetter de K van Koninklijk had afgepakt. Ook in andere landen werden geen civiele weerberichten meer gemaakt. Oud KNMI-medewerker Tjitse Langerveld dook in de archieven en schreef een unieke publicatie over Weermannen in Oorlogstijd.

Niet eerder is de meteorologische dienstverlening in Europa in oorlogstijd zo gedetailleerd in een Nederlandstalige uitgave beschreven. In tijden van oorlog zijn weerberichten van strategisch belang. Menig oorlog zou anders zijn afgelopen of misschien niet gevoerd zijn, als het ander weer was geweest. Misschien hadden we slag bij Nieuwpoort in 1600 wel verloren als de zon niet had geschenen. De Spaanse troepen die Maurits het land uit moest jagen, konden amper verzet bieden omdat ze last van tegenlicht door de zon. Bovendien kregen ze door de wind zand en de rook van kanonnen in de ogen. De geschiedenis kent tal van voorbeelden van veldslagen waarin het weer op een subtiele manier een cruciale rol speelde.

Ook recent nog. Tijdens de Golfoorlog in 1991 in Irak werden de weersomstandigheden door vriend en vijand uit strategische overwegingen nauwlettend gevolgd. Zodra de oorlog uitbreekt, wordt de uitwisseling van weergegevens meteen stopgezet. Weersverwachtingen mogen dan niet meer worden gemaakt omdat ze de vijand immers in de kaart kunnen spelen.

Ook het KNMI moest tijdens de Tweede Wereldoorlog een groot deel van zijn activiteiten, stopzetten. Weerberichten mochten niet meer worden gemaakt. Kort voor de bevrijding werd het gebouw in De Bilt tot verboden terrein verklaard. Bovendien was de stroomvoorziening in de winter van 1944/45 onderbroken, waardoor werken niet meer mogelijk was. Enkele medewerkers verzorgden clandestien waarnemingen en zonden de gegevens door aan de geallieerden.

Zo’n oorlogstijd staat bol van de gebeurtenissen. Dankzij grondig spitwerk van Tjitse Langerveld komen nu tal van opmerkelijke feiten vooral uit Duitsland en Engeland boven water. Vele jaren werkte de oud KNMI-er na zijn pensioen aan zijn boeiende publicatie, die binnenkort verschijnt. Tjitse Langerveld heeft verschillende publicaties over de geschiedenis op zijn naam staan. Zo schreef hij bij het 125 jarig bestaan van het KNMI in 1979 het jubileumboek “Flitsen uit het KNMI” en in 1988 “Vliegen in weer en wind, geschiedenis van de luchtvaartmeteorologie”.

Even verrassend als macaber is dat de Tweede Wereldoorlog niet alleen ellende opleverde, maar ook de kennis op het gebied van de meteorologie heeft verrijkt. Zo kreeg de ontwikkeling van de neerslagradar en radiosonde (weerballon) een impuls, omdat zulke gegevens nuttig waren voor de oorlogvoering. Zo val je bij het lezen van dit document van de ene verbazing in de andere. Over de Tweede Wereldoorlog raken we nooit uitgesproken. “Weermannen in oorlogstijd” zal zeker als naslagwerk nog voor vele generaties van nut zijn.

"Weermannen in oorlogstijd" is te bestellen via www.weermagazine.nl.