Veelgestelde vragen en antwoorden over de AMOC.
AMOC staat voor de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC). De Golfstroom in de Atlantische Oceaan is daar een onderdeel van. De AMOC transporteert grote hoeveelheden warm en zout oppervlaktewater vanuit de tropen naar het noorden. In de winter koelt dit water sterk af, zinkt rondom Groenland en stroomt in de diepzee terug naar het zuiden. Deze 'transportband' in de oceaan zorgt voor een relatief mild klimaat in Europa en beïnvloedt weerpatronen wereldwijd. Nederland heeft haar typische zachte zeeklimaat te danken aan de Warme Golfstroom, de noordwaartse stroming van warm water vanuit het Caribisch gebied naar Noordwest Europa.
Door de opwarming van de aarde wordt ook het zeewater aan het oppervlak warmer. Tegelijkertijd zorgt de toename van neerslag en het smelten van ijs op Groenland ervoor dat het oppervlaktewater in de Noord-Atlantische Oceaan minder zout wordt. Het water aan het oppervlak wordt daardoor lichter en zinkt minder snel de diepte in. Dat leidt tot een afzwakking van de AMOC, waardoor er minder warm, zout water naar het noorden stroomt. Eenmaal in gang gezet door de opwarming van de aarde, versterkt dit proces zichzelf: hoe zwakker de AMOC, hoe minder zout water naar het noorden wordt getransporteerd, hoe lichter het oppervlaktewater, hoe minder water zinkt en hoe zwakker de aandrijving van de AMOC.
Er is overeenstemming dat de AMOC zal afzwakken door klimaatverandering. Of de AMOC ook daadwerkelijk het kantelpunt zal overschrijden, is nog de vraag. Volgens recent onderzoek is die kans wel een stuk groter dan tot voor kort werd gedacht, en kan het niet langer meer worden gezien als een gebeurtenis met een kleine kans.
Lang was de gedachte dat het deze eeuw niet zo’n vaart zou lopen met het stilvallen van de Atlantische oceaanstroming AMOC. Maar recent onderzoek van onder andere het KNMI laat zien dat in veel klimaatmodellen de AMOC al voor 2100 een kantelpunt bereikt en daarna zal stilvallen. De kans daarop is vooral groot als de CO2-uitstoot verder gaat toenemen, maar zelfs bij forse beperking van de uitstoot in lijn met het klimaatkoord van Parijs, blijft het risico daarop zo’n 25 procent.
Het stilvallen van de AMOC zou de warmtetoevoer naar het noorden van de oceaan onderbreken. Noordwest-Europa wordt dan het buitenbeentje van de opwarmende aarde: hier zal het dan namelijk minder hard opwarmen dan op andere plekken, of zelfs kouder worden, vooral in de winter. En dat terwijl de rest van de wereld opwarmt. Lees in dit klimaatbericht hoe de temperatuurextremen in Europa daardoor kunnen veranderen.
We weten uit het verleden van de aarde dat de AMOC kan omslaan. Het is dus niet alleen maar een theorie. Zo kwam er aan het einde van de laatste ijstijd zo'n 12.000 jaar geleden in korte tijd een reusachtige hoeveelheid smeltwater in de Atlantische Oceaan terecht, afkomstig van de smeltende IJskap op Noord-Amerika. Dit zoete water was te licht om af te zinken naar de diepzee. De motor van de AMOC haperde en de AMOC kwam nagenoeg tot stilstand doordat het kantelpunt werd overschreden. Een tijdelijke afkoeling van het klimaat op het noordelijk halfrond was het gevolg. Dit is in het verleden meerdere keren gebeurd.
Een plotselinge verzwakking van de Golfstroom is een voorbeeld van een kantelpunt: een snelle, praktisch onomkeerbare verandering die optreedt als een bepaalde kritieke grens wordt overschreden. Wanneer de AMOC eenmaal begint in te storten is dit proces niet te stoppen. We hebben een serie klimaatberichten gemaakt over kantelpunten in het klimaat, zoals het verzwakken van de Golfstroom. Andere berichten uit deze serie gaan over het Amazoneregenwoud, de ijskappen op Groenland en Antarctica, het Arctisch zee-ijs, de permafrost en de koraalriffen.
Het laatste jaar is er veel aandacht voor dit onderwerp. Het onderzoek naar de AMOC blijft een actueel onderwerp in de klimaatwetenschap. Zo doen we bij het KNMI onderzoek naar temperatuur- en neerslagveranderingen onder verschillende AMOC-scenario's.
Er wordt wereldwijd veel onderzoek hiernaar gedaan met soms uiteenlopende conclusies. Wij schrijven daar regelmatig klimaatberichten over: