Kust van Antarctica gefotografeerd vanaf zee onder een gedeeltelijk bewolkte lucht
©Richard Bintanja

Antarctisch warmterecord verbrijzeld door atmosferische rivier

17 mei 2024

Op 18 maart 2022 gebeurde er in het Antarctische binnenland iets bijzonders. Normaal is het er zeer koud met temperaturen rond de 50 à 60 graden onder nul, maar op deze dag steeg de temperatuur binnen 24 uur naar 11,8 graden onder nul (afbeelding 1), een stijging van meer dan 40 graden. Hierdoor kwam de temperatuur die dag maar liefst 38.5 °C boven het langjarig gemiddelde (2013-2021) uit, een wereldrecord. Stel je voor dat het in Nederland, op welke dag van het jaar dan ook, bijna 40 graden warmer is dan normaal...

Sterke temperatuurfluctuaties 

Het binnenland van Antarctica kenmerkt zich in de winter (die van maart tot en met november duurt) door zeer lage temperaturen, wat veroorzaakt wordt door de geïsoleerde ligging van het continent én de hoogte ervan (het overgrote deel van Antarctica is bedekt met een ijskap van meerdere kilometers dik). Bovendien is het er goeddeels donker door de afwezigheid van zonlicht. Het winterse klimaat wordt echter ook gekenmerkt door sterke temperatuurfluctuaties; deze worden veroorzaakt doordat relatief warme en vochtige lucht rondom Antarctica sporadisch tot in de hoge binnenlanden van het continent weet door te dringen.  

Atmosferische rivieren voeren warmte en vocht aan 

Deze langgerekte slierten van warme, vochtige lucht worden atmosferische rivieren genoemd, en zijn doorgaans verantwoordelijk voor extreme neerslaghoeveelheden, zeker als ze meerdere dagen aanhouden (afbeelding 2). Dat komt ook in onze omstreken voor, bijvoorbeeld bij de overstromingen in Limburg en omstreken een paar jaar geleden. Op Antarctica zorgen ze naast sneeuwval voor zeer milde temperaturen die doorgaans enkele dagen aanhouden, waarna de temperatuur weer daalt naar de gangbare diepvrieswaarden. Het event op 18 maart 2022 ging gepaard met een extreem sterk transport van warme, vochtige lucht tot ver in het binnenland van Antarctica (afbeelding 2 en 3). 

Lijngrafiek van de uurlijkse temperatuur op Concordia Station in het binnenland van Antarctica voor ieder dag van het jaar voor alle jaren van 2013 tot 2022.
Afbeelding 1. Uurlijkse temperatuur gemeten op Concordia Station in het binnenland van Antarctica op een hoogte van 3230 meter. Rood geeft de actuele metingen in 2022, zwart het langjarige gemiddelde over de periode 2013-2021. Data: https://www.climantartide.it
Animatie van de hoeveelheid waterdamp in de lucht op en rond Antarctica in blauwe tinten van 12 tot en met 24 maart 2022. Data: ECMWF
Afbeelding 2. Animatie van de hoeveelheid waterdamp in de lucht op en rond Antarctica van 12 tot en met 24 maart 2022. Op 18 maart 2022 voert een atmosferische rivier warme, vochtige lucht richting station Concorde in het binnenland van Antarctica (gele ster). Data: ECMWF
Kaart van Antarctica met in rode kleuren de verwachte extreme waterdamptransport door het ECMWF op 18 maart 2022
Afbeelding 3. De verwachte grootte van het waterdamptransport boven Antarctica rond 18 maart 2022 (Extreme Forecast Index). De grote rode vlek geeft het gebied aan waar de warme, vochtige lucht tot is doorgedrongen. De kleuren geven aan hoe extreem het waterdamptransport is ten opzichte van verwachte waardes uit het verleden. Bron: ECMWF.

Atmosferische rivieren gaan mogelijk veranderen 

Omdat atmosferische rivieren deels gevoed worden door de relatief warme oceaan, is het niet onwaarschijnlijk dat de recente terugtrekking van zee-ijs rond Antarctica een rol heeft gespeeld in de sterkte van dit event. De lucht kan dan namelijk meer warmte en vocht opnemen. Ook atmosferisch dynamische processen kunnen echter een rol spelen, zoals een verschuivende of meer golvende straalstroom. Momenteel wordt op het KNMI onderzoek gedaan naar de oorzaken van mogelijke veranderingen van atmosferische rivieren bij Antarctica. Dit is van groot belang omdat de warme lucht kan bijdragen tot het afsmelten van de Antarctische IJskap. Een sterke atmosferische rivier zou bijvoorbeeld net het laatste zetje kunnen geven aan het ineenstorten van de drijvende ijsplaten rondom het continent die de ijskap zelf nog enigszins in toom houden (hiervan is al een eerder voorbeeld bekend).

Kortom, veranderingen in de sterkte en het zuidwaarts doordringen van warme en vochtige lucht zijn mogelijk van invloed op de snelheid waarmee de Antarctische IJskap zal afsmelten, en daarmee dus voor het zeeniveau in Nederland. Hierdoor is het event van 18 maart 2022 niet slechts een curiositeit voor de recordboeken. 

KNMI-klimaatbericht door Richard Bintanja 

Recente nieuws- en klimaatberichten

  1. Somber windstil herfstweer zorgt voor hoge elektriciteitsprijzen

    Als je een dynamisch energiecontract hebt heb je het vast al gemerkt: de elektriciteitsprijzen zi...

    08 november 2024 - Klimaatbericht
  2. Weinig effect van klimaatverandering op mist

    Mist past bij het Nederlands weerbeeld, vooral in de herfst en winter. Wel komt mist nu veel mind...

    06 november 2024 - Klimaatbericht
  3. Met de nieuwe KNMI-app ben je voorbereid op gevaarlijk weer

    Vanaf vandaag is de nieuwe KNMI-app te downloaden. We gaan steeds eerder en gerichter waarschuwen...

    05 november 2024 - Nieuwsbericht
  4. Waarom viel er de afgelopen dagen zoveel regen in Spanje?

    Afgelopen woensdag 29 oktober werd Spanje getroffen door de zwaarste overstroming van deze eeuw. ...

    01 november 2024 - Klimaatbericht
Toon alle nieuws- en klimaatberichten