Bomen in de mist
Foto: Arnoud Apituley

Sombere dagen in de winter

20 januari 2025

Vandaag is Blue Monday, de zogenaamd deprimerendste dag van het jaar. De dagen zijn kort, de zon staat laag en gaat vaak schuil achter een grijs wolkendek. Het gebrek aan licht maakt wat somber en veel mensen ervaren een winterdip. Afgelopen december was de zon wel heel weinig te zien. Slechts 29 zonuren, de helft van het gemiddelde aantal zonuren in december. En ook de afgelopen januaridagen is het erg grijs. De hoeveelheid zon varieert sterk van winter tot winter, maar van een trend is geen sprake. In de toekomst verwachten we hierin weinig verandering.

Somberste dag van het jaar 

In De Bilt wordt sinds 1958 de hoeveelheid zonnestraling gemeten die in een dag de grond bereikt. Deze wordt uitgedrukt in de hoeveelheid energie in Joules per vierkante meter grondoppervlak. Als we dit delen door de tijd dat de zon op is, dan krijgen we de gemiddelde sterkte van de zonnestraling uitgedrukt in Watt per vierkante meter.  

In afbeelding 1 zie je een grafiek voor de somberste dag per jaar met de minste zonnestraling. Je ziet grote variaties van jaar tot jaar. De somberste dag tot nu toe viel op 25 november 2005 met gemiddeld slechts 2 Watt per vierkante meter zonlicht. De somberste dag van 1969 had nog altijd 19 Watt per vierkante meter. Van een duidelijke trend is geen sprake. De somberste dag van 2025 is tot nu toe 1 januari (rode rondje). 

Somberste 10-daagse periode van het jaar 

Net als de afgelopen dagen volgen sombere dagen elkaar vaak op. Dat heeft te maken met de ligging van hoge- en lagedrukgebieden. Een hogedrukgebied bepaalt al meerdere dagen het weer Europa met in de Alpen zonnig wintersportweer, maar bij ons mist en laaghangende bewolking. Er is weinig wind en de dalende luchtbeweging in het hogedrukgebied zorgt ervoor dat de koude, vochtige luchtlaag dicht bij de grond niet mengt met de warmere lucht erboven. Meteorologen noemen dit ook wel een koude plaklaag. De mist en laaghangende bewolking kunnen zo dagenlang aanhouden.

Lijngrafiek van de sterkte van het zonlicht op somberste dag van het jaar in De Bilt tussen 1958 en 2025
Afbeelding 1. Sterkte van het zonlicht op de somberste dag van het jaar in De Bilt tussen 1958 en 2025 uitgedrukt in de gemiddelde sterkte van het zonlicht tussen zonsopgang en zonsondergang in Watt per vierkante meter. ©KNMI.
Lijngrafiek van de gemiddelde sterkte van het zonlicht tijdens de somberste 10-daagse periode van het jaar in De Bilt tussen 1958 en 2025 uitgedrukt in de gemiddelde sterkte van het zonlicht tussen zonsopgang en zonsondergang in Watt per vierkante meter.
Afbeelding 2.Gemiddelde sterkte van het zonlicht tijdens de somberste 10-daagse periode van het jaar in De Bilt tussen 1958 en 2025 uitgedrukt in de gemiddelde sterkte van het zonlicht tussen zonsopgang en zonsondergang in Watt per vierkante meter. ©KNMI.
Datum van de somberste 10-daagse periode van het jaar in De Bilt tussen 1958 en 2025 weergegeven met verticale staafjes waarvan de kleur de gemiddelde sterkte van het zonlicht aangeeft in de somberste periode van dat jaar.
Afbeelding 3. Datum van de somberste 10-daagse periode van het jaar in De Bilt tussen 1958 en 2025. Kleur van de staafjes geeft de gemiddelde sterkte van het zonlicht tussen zonsopgang en zonsondergang in Watt per vierkante meter. ©KNMI.

Afbeelding 2 laat de gemiddelde sterkte van het zonlicht zien tijdens de somberste 10-daagse periode van het jaar. Deze eindigde vorig jaar op 19 december (10-19 december) met een gemiddelde zonnestraling van 24 W/m2. We moeten teruggaan naar 1968 om een somberder periode te vinden. Vaak is het zonlicht in de somberste periode van het jaar wel dubbel zo sterk als die van afgelopen december. De variaties van jaar tot jaar zijn groot doordat de ligging van hoge- en lagedrukgebieden zo verschillend is van jaar tot jaar. Een systematische trend is niet zichtbaar. 

Somberste periodes vallen in de winter 

De zon staat het laagst rond 21 december. Daardoor is de sterkte van het zonlicht per vierkante meter dan het minst van het hele jaar. De somberste periodes van het jaar vinden we dan ook rond 21 december. Wel met een behoorlijke spreiding daaromheen door variaties in de hoeveelheid bewolking en mist. Dat zie je in afbeelding 3. De positie van de staafjes geeft weer op welke datum de somberste 10-daagse periode viel in dat jaar. Hoe donkerder het staafje, hoe somberder. De somberste periodes vallen ergens tussen de tweede helft van november en begin februari, met het grootste aantal rond 21 december. Bewolking en mist houden veel zonlicht tegen. Op een onbewolkte dag rond 21 december is de sterkte van het zonlicht overdag gemiddeld ongeveer 140 Watt per vierkante meter, op de meest sombere 21 december in de meetreeks was dat maar 7,5 Watt per vierkante meter.

Toekomst 

De lucht in Nederland is sinds de jaren ‘80 van de vorige eeuw steeds schoner geworden. Daardoor nam het aantal aerosolen (fijnstof deeltjes) in de lucht af. Aerosolen houden zonlicht tegen. Ook vormen zich rond aerosolen makkelijk waterdruppeltjes. Via mist en bewolking beïnvloeden aerosolen zo ook indirect de hoeveelheid zonlicht. De afname in het aantal misturen in de winter sinds de jaren '80 hangt samen met het schoner worden van de lucht. Deze afname zien we niet terug in een systematisch lichter worden van de somberste dagen per jaar. Blijkbaar is de invloed van de variaties in hoge- en lagedrukgebieden op bewolking en de hoeveelheid zonlicht in de winter groter dan de systematische afname in het aantal misturen. In de zomer heeft de schonere lucht wel geleid tot een toename in de gemeten zonnestraling.

Ook voor de toekomst laten de KNMI'23 klimaatscenario's geen grote veranderingen zien in de hoeveelheid zonlicht in de winter. Sombere periodes blijven dus deel uitmaken van onze winters. 

KNMI-klimaatbericht door Caitlin Pot en Frank Selten 

Het jupyter notebook dat de afbeeldingen maakte staat op KNMI gitlab.

Recente nieuws- en klimaatberichten

  1. Wie lezen onze klimaatberichten en wat vinden zij ervan?

    Klimaatberichten zijn al bijna acht jaar een belangrijke manier voor het KNMI om onze klimaatkenn...

    05 februari 2025 - Klimaatbericht
  2. De stormvloed van 1825: een vergeten ramp zonder weerga

    Precies tweehonderd jaar geleden vond in Nederland de grootste natuurramp van de negentiende eeuw...

    03 februari 2025 - Nieuwsbericht
  3. Vrij sombere en natte januari

    De eerste maand van dit jaar was nat. Zeker de eerste tien dagen was het nat met vrijwel dagelijk...

    31 januari 2025 - Nieuwsbericht
  4. De staat van ons klimaat 2024: Weer een recordwarm jaar

    Klimaatverandering laat zich steeds sterker zien, zowel in Nederland als wereldwijd. Er zijn in N...

    30 januari 2025 - Nieuwsbericht
Toon alle nieuws- en klimaatberichten