Recente droogtes in historisch perspectief

De afgelopen drie zomers hadden we te maken met droogte. Maar droogte zoals de afgelopen jaren is vorige eeuw wel vaker voorgekomen in Nederland en blijkt niet heel extreem te zijn geweest. Dat wordt duidelijk als we kijken naar de Standardized Precipitation-Evapotranspiration Index (SPEI). Deze neerslagindex vergelijkt de hoeveelheid regen die is gevallen en de hoeveelheid water die (potentieel) is verdampt met wat er normaal aan regen en verdamping mag worden verwacht. Het geeft dus aan of een bepaald moment vrij-, zeer- of extreem- nat of droog was. Sinds begin vorige eeuw zijn er zes droogtes geweest die intenser en langduriger waren dan de droogte die begon in 2018. De droogte van 1921 was de meest extreme.

Droogtes op verschillende tijdschalen

In een tijdreeks van de SPEI is gedurende de klimatologische referentieperiode altijd evenveel nat als droog te zien (in figuur 1 weergegeven als blauw en rood). Door het verschil tussen neerslag en verdamping te bekijken over een tijdvenster van 1 maand (SPEI-1) of 12 maanden (SPEI-12) is het mogelijk om droogtes op verschillende tijdschalen te bekijken.

Periode van 1 maand grote maand-op-maand variatie

Bij een periode van 1 maand (SPEI-1), is de grote maand-op-maand variatie in neerslag goed terug te zien. De SPEI-1 reageert snel op het vallen of ontbreken van neerslag, net zoals gras snel geel wordt bij droogte en snel weer groen wordt nadat het weer heeft geregend. 

Periode van 3 maanden duidelijker jaar-op-jaar patroon

Bij de SPEI-3 wordt steeds naar de afgelopen drie maanden tegelijk gekeken en is een duidelijker jaar-tot-jaar patroon te zien. Hierbij zijn uitschieters in bekende natte (blauwe) en droge (rode) jaren te herkennen. Dit patroon is nog duidelijker in de SPEI-6 (6 maanden) of SPEI-12 (12 maanden). Een SPEI met een groter venster kan worden gebruikt om hydrologische droogte te bekijken, omdat deze afwijkingen in SPEI doorwerken in de grondwaterstand en de afvoer van rivieren. Dat de lage grondwaterstanden van de laatste jaren zich weer hersteld hebben, is af te lezen uit de normale SPEI-12 waardes die we nu waarnemen.  

SPEI geschikt om droogtes in historisch perspectief te plaatsen

Een SPEI tijdreeks is ook geschikt om (recente) droogtes in historisch perspectief te plaatsen. Een droogte (een 'rode' periode uit  figuur 1) wordt gekenmerkt door de tijdsduur en de minimale SPEI-waarde. Deze zijn tegen elkaar uitgezet in figuur 2 voor alle jaren tussen 1906 en 2020 waarin in de SPEI-6 een droogte is opgetreden (dat wil zeggen dat de waarde onder normaal was). We kijken hierbij dus naar serieuze langdurige droogtes waarbij de afvoer van rivieren en de grondwaterstand beïnvloed zijn geweest.

De meeste punten in figuur 2 komen voor in de linkerbovenhoek, dit zijn droge periodes die slechts enkele maanden duurden en niet intens waren. In de rechteronderhoek komen de meest extreme droge perioden voor. Punten die verder naar rechts liggen geven jaren aan waarin de droogte langer duurde. Punten die verder naar beneden liggen geven jaren aan waarin de droogte extremer was. 

Droogte 1921 duurde maar liefst 30 maanden

De bekende droogtes van 1921 en 1976 en de afgelopen drie jaar (2018, 2019, 2020) hebben een label gekregen in het figuur. Zo is te zien dat de afgelopen drie jaar het qua lengte van de droogte bij lange na niet haalden bij eerdere jaren. Alleen 2018 kwam qua intensiteit wel in de buurt van de bekende droogtes in 1976 en 1921. Koploper blijft 1921 met een droogte die maar liefst 30 maanden aanhield (figuur 3). 

Waterbeheer staat voor complexe taak

Door de opwarming van de aarde verwachten we dat droogtes met name in het binnenland in frequentie gaan toenemen door toenemende verdamping. Tegelijkertijd neemt de intensiteit van zomerse buien toe, waarvan we afgelopen week weer een staaltje gezien hebben. Het waterbeheer in Nederland staat dan ook voor de complexe taak zowel te blijven zorgen voor voldoende water tijdens periodes van droogte als voldoende mogelijkheden tot snelle afvoer en berging van water tijdens periodes van extreme neerslag om overstromingen te voorkomen.

KNMI-klimaatbericht door Emma Daniëls